Iluzje równości
Europa jest obszarem największej sprawiedliwości społecznej w krajach rozwiniętych. Jednak unijny model rozwoju, chroni europejskie raje podatkowe i umożliwia dalsze pogłębianie się nierówności.
Dzisiejszy wpis to kontynuacja przedsięwzięcia rozpoczętego kilka tygodni temu. W jego ramach publikuję elementy składowe powstającej polemiki z tekstem Piotra Wójcika o lewicowym eurosceptycyzmie. Chcę udostępnić pomniejsze fragmenty artykułu, zebrać opinie czytelników i uwzględnić je w końcowej wersji tekstu. Będę wdzięczny za czas przeznaczony na zapoznanie się z tekstem i Waszą ocenę.
Wcześniejsze wpisy: o roli Paktu Stabilności i Wzrostu; o braku demokracji unijnych instytucji; o Funduszu Odbudowy; o arbitralnym traktowaniu wybranych krajów członkowskich .
Wójcik wskazuje na asertywne zachowania Komisji Europejskiej względem korporacji. Wpisuje się to w narrację, według której po latach zaniedbań UE zdecydowała się poddać społecznej korekcie swoje działania. Pomija jednak fakty nie pasujące do tej argumentacji.
Jean-Claude Juncker, przewodniczący KE w latach 2014-2019, jako premier Luksemburga blokował wysiłki UE, które miały na celu walkę z rajami podatkowymi wykorzystywanymi przez wielkie korporacje do optymalizacji podatkowej[1]. Czy mieliśmy do czynienia z nawróceniem? Wykorzystaniem wiedzy insidera by sprawniej walczyć o sprawiedliwość podatkową? W 2019 roku na łamach Międzynarodowego Konsorcjum Dziennikarzy Śledczych (ICIJ) – medium odpowiedzialnego za ujawnianie i nagłaśnianie przypadków nielegalnych lub pół-legalnych aktywności podatkowych - Simon Bowers napisał, że „Komisja [Europejska] Junckera nie zbadała ani jednej interpretacji podatkowej Lux Leaks od czasu jej ujawnienia przez ICIJ cztery i pół roku temu”[2].
Problem unikania płacenia podatków nie dotyczy pojedynczych krajów działających w kontrze do intencji Brukseli. Oxfam w raporcie Off the hook: how the EU is about to whitewash the world’s worst tax havens wskazuje, że UE pozostaje ślepa na raje podatkowe funkcjonujące w krajach członkowskich. Do tej grupy zaliczają się następujące kraje: Cypr, Irlandia, Luksemburg, Malta i Holandia. Są one odpowiedzialne za znaczną część nielegalnych praktyk podatkowych w skali globalnej[3]. Aż 30% zysków z 600 mld, które międzynarodowe korporacje przeniosły do rajów podatkowych trafiło pod jurysdykcje zlokalizowane w Unii. Przykładowo Vodafone Group Plc było w stanie przenieść 40% swoich dochodów podlegających opodatkowaniu na Maltę i do Luksemburga.
Ograniczona skala polityki fiskalnej w państwach członkowskich prowadzi do niższego poziomu wydatków publicznych, a to do niewystarczającego popytu zagregowanego w gospodarce. Jak pisał Michał Kalecki, uzależnia to kondycję gospodarki od poziomu inwestycji prywatnych i tzw. atmosfery zaufania między rządem, a kapitalistami. Polityka ekonomiczna państwa musi więc sprzyjać funkcjonowaniu prywatnego sektora. Współzawodnictwo podatkowe na jednolitym rynku europejskim jest więc w warunkach unijnego reżimu fiskalnego, jedną z optymalnych strategii budowy pro-biznesowej atmosfery.
Kraje UE by uczynić swój eksport bardziej konkurencyjnym nie mogą zdewaluować swojej waluty. Mogą jednak implementować krajowe polityki skutkujące wewnętrzną deprecjacją - obniżeniem realnego kursu wymiany względem sąsiadów. Głównym sposobem na osiągnięcie tego jest kompresja lub redukcja płac, skutkujące spadkiem cen w gospodarce, co obniża koszty eksportu. Ma to swoje realne koszty społeczne wychodzące na przekór wizji rozwijanej przez Wójcika.
Jednym z celów przyjętej w 2010 roku unijnej strategii “Europa 2020” było zmniejszenie populacji osób zagrożonych ubóstwem o 25% (z 18.5% do 13.5%). Celu nie zrealizowano, ale poczyniono pewien postęp w tym kierunku, ograniczając liczbę osób w tej sytuacji o 9 milionów. Jednak Olivier De Schutter, Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. Skrajnego Ubóstwa i Praw Człowieka, wskazuje, że przy uwzględnieniu poprawki inflacyjnej procent zagrożonych ubóstwem faktycznie wzrósł i był o 2.3% wyższy w 2019, niż w 2008 roku. Ten problem dotyczy co piątej osoby (20.9%), a więc 91.1 milionów mieszkańców w obszarze UE, z czego 17.9 milionów dzieci (22.2%)[4]. Fakt posiadania pracy nie jest też gwarantem bezpieczeństwa socjalnego. W UE między 2010-2019 ryzyko dla pracujących wzrosło średnio o 1% (wzrost dotyczył 17 państw m.in, Niemiec, Estonii, Węgier; w pozostałych wskaźnik nie uległ zmianie lub poprawił się)[5]. Trend wskazuje na generalny problem UE w walce z ubóstwem, która pomimo dobrej koniunktury gospodarczej sprzed wybuchu pandemii nie była w stanie go odwrócić. Źródeł tej tendencji można się doszukiwać w nierównym wzroście gospodarczym, który charakteryzował UE przez ostatnie 40 lat.[6] Pomiędzy 1980 a 2017 rokiem średni dochód górnego 1% najbogatszych Europejczyków rósł dwa razy szybciej w porównaniu do dolnych 50%. UE nie zrealizowała zadania 10.1 z ONZtowskiej agendy na Rzecz Zrównoważonego Rozwoju 2030, który zakłada wzrost dochodu uzyskiwanego przez najbiedniejsze 40% populacji na poziomie wyższym niż średnia krajowa. Jednocześnie dochody 0.001% rosły 5 razy szybciej niż w 80% populacji.
Źródło: https://wid.world/europe2019/
UE jest obszarem największej sprawiedliwości ekonomicznej w świecie rozwiniętym. Jest nim jednak coraz mniejszym stopniu i wraz z kontynuacją neoliberalnego modelu rozwoju, nierówności i wykluczenie społeczne będą się pogłębiać.
Źródła:
Off the hook: how the EU is about to whitewash the world’s worst tax havens
Visit to the European Union - Report of the Special Rapporteur on extreme poverty and human Rights
Benchmarking Working Europe 2020. Covid-19 and the world of work: the impact of the pandemic
[1] https://www.theguardian.com/business/2017/jan/01/jean-claude-juncker-blocked-eu-curbs-on-tax-avoidance-cables-show
[2] https://www.icij.org/investigations/luxembourg-leaks/why-has-the-european-commission-not-investigated-lux-leaks-tax-deals/
[3] Langerock J., Off the hook: how the EU is about to whitewash the world’s worst tax havens, Oxfam International March 2019
[4] De Schutter O., Visit to the European Union - Report of the Special Rapporteur on extreme poverty and human Rights https://undocs.org/en/A/HRC/47/36/Add.1
[5] Countouris N., Jagodziński R. (edycja), Benchmarking Working Europe 2020. Covid-19 and the world of work: the impact of the pandemic, ETUI, Brussels 2020, s.63
[6] Blanchet T., Chancel L., Gethin A., Has the European social model withstood the rise in inequalities? Inequalities and redistribution in Europe, 1980–2017, https://wid.world/document/european-inequality-wil-summary-2019-en-pdf/