Ani stabilność, ani wzrost
Jak Unia Europejska ogranicza polityki fiskalne krajów członkowskich i dlaczego Piotr Wójcik nie ma racji.
Od dłuższego czasu pracuję nad tekstem polemicznym z artykułem Piotra Wójcika z Krytyki Politycznej, w którym autor ocenia koncepcję lewicowego eurosceptycyzmu jako oderwaną od rzeczywistości. Wśród argumentów wskazujących na pozytywną zmianę w Unii Europejskiej i regresywny charakter polityk państw narodowych, Wójcik stwierdza, że „państwa członkowskie mają wciąż potężne pole do prowadzenia polityki gospodarczej”. Przeszkodą w realizacji zasad sprawiedliwości społecznej jest ich polityczna bierność.
Jak bardzo publicysta Krytyki Politycznej pozostaje w błędzie, pozwala zrozumieć raport Discipline and Punish. End of the road for the EU’s Stability and Growth Pact? (Dyscyplinować i Karać. Koniec drogi dla Paktu Stabilności i Wzrostu UE) autorstwa Emmy Clancy na zlecenie niemieckiego europosła Martina Schirdewana z Die Linke.
Dane, które przytacza badaczka wskazują na rolę Paktu Stabilności i Wzrostu (PSiW) w kształtowaniu polityki fiskalnej państw członkowskich podług agendy cięć wydatków publicznych. W ramach Europejskiego Semestru – procedury koordynacji polityk gospodarczych w UE wdrożonej po raz pierwszy w 2011 – Komisja Europejska i Rada Europy dokonują przeglądu i korekty budżetów krajowych państw członkowskich zanim ich finalna wersja trafi do głosowania w narodowym parlamencie.
Analiza krajowych rekomendacji potwierdza ich konsekwentny anty-społeczny i anty-pracowniczy charakter. Tabela prezentuje zalecenia KE dla państw członkowskich na przestrzeni lat 2011-2018:
Źródło: wyliczenia autorki na bazie danych KE za 2011-2018
Pakt Stabilności i Wzrostu nakłada dwa numeryczne ograniczenia na rządowe wydatki, które powstrzymują kraje członkowskie przed uruchomieniem większych impulsów fiskalnych w gospodarce:
Publiczny dług do PKB musi być poniżej 60%
Roczny deficyt nie większy niż 3% PKB
W ramach tej metodologii kalkuluje się strukturalny deficyt państwa członkowskiego. Ma on na celu określić realny produkt gospodarki w warunkach wolnych od czynników koniunkturalnych. Na tej podstawie określa się lukę popytową. Jeśli jest ona niewielka to przestrzeń fiskalna państwa jest redukowana. Jeśli jest duża, państwu umożliwia się dodatkowe dyskrecjonalne wydatki publiczne.
Jedno z uzasadnień dla funkcjonowania paktu brzmiało, że rynek nie jest wystarczająco efektywny w narzucaniu dyscypliny budżetowej. Dlatego unijne otoczenie instytucjonalne ma motywować państwa członkowskie do sprawnego wdrażania koniecznych reform. Pomimo tego, scenariusz przed, którym PSiW miał chronić – kryzys zadłużeniowy państw członkowskich – zrealizował się w warunkach światowego kryzysu finansowego. Nie pchnął on jednak UE do odrzucenia neoliberalnego kursu w obszarze polityk publicznych. Stał się bodźcem ku dalszemu zaciskaniu unijnej kontroli nad politykami budżetowymi państw członkowskich dzięki uchwaleniu kolejnych aktów prawnych:
Sixpack w 2011:
Zobowiązuje do utrzymywania deficytu strukturalnego - dyskrecjonalne wydatki publiczne, nie będące automatycznymi stabilizatorami - blisko zera;
Wprowadza kary pieniężne dla krajów z przekroczonym progiem zadłużenia, jeśli nie wdrażają Procedury Nadmiernego Deficytu;
Zabrania wzrostu wydatków publicznych szybszego niż średniookresowe PKB, chyba że towarzyszy temu wzrost przychodów państwa;
Wprowadza nowe narzędzie makroekonomicznego nadzoru: Procedura Nierównowagi Makroekonomicznej - poszerza zakres kontrolowanych aspektów polityk makroekonomicznych (nie tylko dług publiczny);
Wprowadza odwróconą większość kwalifikowaną w procedurze nadmiernego deficytu – wymaga większości aby ją odrzucić.
Two-pack w 2013 (dla strefy euro):
Zobowiązuje kraje eurogrupy do przekazywania KE szkiców swoich budżetów do oceny;
Powołuje niezależne instytucje fiskalne.
Kompakt Fiskalny w 2013 (traktat międzyrządowy):
Zobowiązuje kraje członkowskie do redukcji długu przynajmniej o 5% rocznie w przypadku zadłużenia powyżej 60%;
Zobowiązuje do implementacji reguły zbalansowanego budżetu do krajowego prawodawstwa.
Wbrew tezie Piotra Wójcika Pakt Stabilności i Wzrostu tworzy systemową presję na redukcję wydatków publicznych w obszarze emerytur, służby zdrowia, wzrostu płac, stabilności zatrudnienia czy świadczeń socjalnych. Ogranicza skalę polityki fiskalnej będącej kluczowym instrumentem walki z nierównościami społecznymi i redystrybucji bogactwa.